Diabetespoddvarp

Nýggj gransking gevur greiðar ábendingar um, at viðgerar gerast betri til at síggja frammanundan, hvør við diabetes 2 er í stórum vanda at fáa hjartakarsjúku.  
 Við røttu vitanini kunnu vit betri seta inn tíðliga og fyribyrgja eitt nú blóðtøppar í hjarta ella heila. 
 
Granskari hesaferð er Sidsel Louise Domazet, post doc á Steno Diabetes Center Odense. 

Ein nýggj kanning er gjørd um hvussu diabetestøkni, sum partur av diabetesviðgerðini, ávirkar kropsfatanin hjá teimum ungu við diabetes. Endmálið er at fáa kropsfatan inn í samrøðuna millum tey ungu og heilsustarvsfólkini. 

Granskari hesaferð er Malene Beck, granskari á  Syddansk Universitet og granskingarleiðari á deildini á børn og ung á Sjællands Universitetshospital í Roskilde.

Tað finst ikki nóg mikið av týdningarmiklari kunning til grønlendarar um at livið við diabetes 2. Tað mesta av kunningini er á donskum, sum ikki øll tosa og lesa. Tað, sum er á grønlendskum til fólk við diabetes, er drúgt og orðað á einum gamaldags máli.  Tað er eitt granskingaratoymi í ferð við at broyta, tí tað er ótrúliga umráðandi og gagnligt, tá ið ein fær holla kunning um sjúkuna, tá ið ein hevur fingið staðfest diabetes 2.
Tað fortelur Maja Hykkelbjerg Nielsen, ph.d.-lesandi á Steno Diabetes Center Grønland í hesum partinum av Diabetesforskerne.

Tað er eitt stórt inntriv í gerandisdagin, tá ið børn og ung fáa diabetes 1. Nú verður kannað, um ein einføld koppseting kann leingja um tíðarskeiðið, tá ið kroppurin sjálvur megnar at framleiða nøktandi mongdir av insulini. 
 
Tað greiðir Ida Borreby Pedersen, lækni og Ph.d.-lesandi á Steno Diabetes Center Aarhus og Aarhus Universitet í hesum partinum av Diabetesforskerne.

Nýggja gransking skal betra viðgerðina fyri nervaskaða hjá persónum við diabetes og geva betri pínulinnan. Við vitlíki vóna granskarar at finna mynstur, sum fyrr kunnu vísa á, hvat slag av heilivági gagnar tí einstaka best.
Granskari hesaferð er Johan Røikjer, lækni og ph.d. á Steno Diabetes Center Nordjylland og lektor á Aalborg Universiteti.

Fyri summi menniskju við diabetes kann ovát - eisini kannað binge eating – gera tað eyka trupult at meistra at liva við diabetes. Sum diabetesviðgerðin er í dag, er lætt at ovát dettur niðurímillum, tá ið viðkomandi fer frá einum viðgerðarstóli til tann næsta.  
 Tí hevur Pil Lindgreen, granskari, saman við starvsfeløgum ment nýggj amboð, sum skulu hjálpa diabetesviðgerum at varnaðast ovát hjá persónum við diabetes 2. 

Ein nýggj kanning vísir, at føroyingar við diabetes 1, í miðal hava betri regulerað langtíðarblóðsukur í mun til flestu onnur lond í vesturheiminum. Hetta er galdandi uttan mun til, um tú brúkar insulinpumpu ella insulinpenn.
Ansvekjandi úrslitið er komið við kanning, sum Steno Miðstøðin-SDCF hevur gjørt.
Herborg Líggjasardóttir Johannesen, endokrinologur og funktiónsleiðari á Steno Miðstøðini og ph.d. -lesandi á Aalborg Universitet, er ein av høvuðskreftunum aftan fyri kanningina.
"Eg havi leingi havt eina fatan av, at føroyingar við diabetes 1 sum heild eru væl reguleraðir," sigur hon. "Og nú havi eg nøkur tøl at styðja uppáhaldið á."

Tá tosað verður um vælregulerað diabetes, so merkir tað millum annað, at langtíðarblóðsukurið skal liggja undir 53 millimol pr. mol. Ert tú undir hesum markinum, verður blóðsukurið mett at vera væl viðgjørt. Í føroysku kanningini kom fram, at 40% av teimum, ið brúka insulinpumpu, vóru undir hesum markinum, meðan 43% av teimum, sum nýta insulinpenn, vóru undir hesum markinum. Til samanberingar røkka eini 20-30% viðgerðarmálinum í nógvum øðrum vesturlondum. Eitt væl regulerað blóðsukur er neyðugt fyri at fyribyrgja seinfylgjur, ið kunnu standast av diabetessjúkuni, til dømis eygnasjúku ella nýrasjúku.

🎧Hoyr Herborg greiða nærri frá um kanningina omanfyri.

Tey flestu vilja helst fara til egna lækna at fáa viðgerð heldur enn at skula á sjúkrahúsið.   Nýggj verkætlan vísir, hvussu ein skal flyta vitanina um diabetesviðgerðina av sjúkrahúsunum og út til kommunulæknarnar, sum harvið gerast enn dugnaligari at viðgera t.d. persónar við diabetes ella hjartasjúku.

Granskari hesaferð er Thim Prætorius, seniorgranskari á Steno Diabetes Center Aarhus. 

Ein sjáldsamur genvariantur, sum er at finna hjá áleið 2.000 grønlendarum, økir um váðan at fáa diabetes 2. Genvarianturin, TBC1D4, ger at insulin virkar nógv verri hjá hesum fólkum at lækka blóðsukrið enn hjá øðrum.
Hinvegin vísir ein nýggja vísindalig kannin, at korplig rørsla í sær sjálvum kann økja um insulinvirknaðin. Undankanningarnar vórðu gjørdar á Dronning Ingrids Hospital í Nuuk, meðan tær síðstu kanningarnar vóruðu gjørdar í Keypmannahavn.

Jørgen Wojtaszewski er professori í molekylær fysiologi á Københavns Universitet og knýttur at Steno Diabetes Center Grønland sum granskari. 

Eitt granskingartoymi kannar, hvussu spæl og spøl kunnu hjálpa familjum við børnum undir 10 ár, sum hava diabetes. Við at seta saman spæl og kostráðgeving vóna granskarar at kunna minka um foreldrastrongd og fyribyrgja etingarólag, sum lutfalsliga nógv børn við diabetes fáa sum frá líður.

Jannet Svensson er yvirlækni á Steno Diabetes Center Copenhagen. 

Umleið helmingurin av øllum fólkum við diabetes fáa nervaskaða, men hóast drúgva gransking mangla framvegis effektivir viðgerðarmøguleikar. Ein røð av kanningum geva nýggj innlit í sjúkuna, til dømis síggjast broytingar í smáu nervatægrunum í hornhinnuni. Nakrar av nervunum hvørva, men kroppurin myndar eisini fleiri greinar úr teimum nervunum, sum eru eftir.

Granskari hesaferð er Mette Borbjerg, lækni og ph.d.-lesandi á Steno Diabetes Center Nordjylland og Aalborg Universitet. 

Samrøður skulu bróta tabu um skerdan kynsligan hug hjá fólki við sálarsjúku og diabetes. Hjá fólki við bæði sálarsjúku og disabetes uppliva nógv kynsligan dysfunktión - til dømis minkaðam kynsligan hug. Økið er sera undirgranskað, men í nýggjari kanning vilja granskarar bróta tabu og lata upp fyri samrøðum um evnið millum terapeut og sjúkling. Endamálið er at finna fram til orsøkirnar til dysfunktiónina, soleiðis at nakað kann gerast við trupulleikan.

Granskari hesaferð er Gesche Jürgens, serlækni í kliniskari farmakologi og kliniskur professor á Psykiatrien Vest og Sjællands Universitetshospital í Roskilde. 

Barnsburðardiabetes kann hava samband við menning av álvarsligum sjúkum. Nýggj gransking vísir, at tað at hava havt barnsburðardiabetes hevur ávirkan á langtíðarheilsuna hjá kvinnum. Tað er tvífalt so stórur vandin fyri at fáa hjartaæðrasjúku og eisini størri vandi fyri at fáa tunglyndi, angist ella kroniska nýrasjúku.

Granskari hesaferð er Maria Hornstrup Christensen, diabetesljósmóðir og postdoc á Steno Diabetes Center Odense.

P.h.d.-kanning frá Steno Diabetes Center Copenhagen vísir, at tað er munandi betri at fáa protein heldur enn feitt, um vaksin við diabetes 1 eta minni av kolvætu.

Signe Schmidt er lækni seniorgranskari á Steno Diabetes Center Copenhagen (vegleiðari á ph.d. verkætlan, sum Kasper Birch Kristensen, hjálparlækni, hevur gjørt).  

Diabetisk fótasár kunnu vera sera álvarslig, og sárviðgerðartíðarskeiðið kann vera drúgt. Granskarar kanna nú, um tað at prika eitt fótasár við nál kann stuðla sárgrøðingini við at økja blóðrenslið til sárið og samstundis fáa kroppin at halda, at hann hevur eitt nýtt sár, sum skal grøðast.

Granskari hesaferð er Sahar Moeini, lækni á ortopedkirurgisku deild á Sjællands Universitetshospital í Køge og knýtt at Steno Diabetes Center Sjælland sum granskari.

Helvtin av øllum fólkum við diabetes 1 fáa nervaskaða fyrr ella seinni. Upp til 30% av hesum fáa eisini pínu í sambandi við skaðan, men eingin veit, hví bert nøkur fáa pínu. Men tað er umráðandi at læra meira, so viðgerð og fyribyrging kann betrast. Í ph.d.-kanning hevur Suganthiya Croosu kannað, hvør leikluturin hjá heilanum kann vera. Hon skjalfestir, at heilin minkar hjá fólki við diabetes 1, og hetta kann hava týdning fyri menningina av nervaskaða og nervapínu. Suganthiya Croosu hevur eisini sæð eitt lægri virknisstig í tí partinum av heilanum, sum viðger pínu hjá fólki við diabetes 1, sum hava nervapínu orsaka av nervaskaða.

Suganthiya Croosu er postdoc á Steno Diabetes Center Nordjylland.

Fyri nøkrum árum síðani eyðmerkti ein bólkur av granskarum snildisliga 45.000 danir við diabetes 1 ella 2 og sendi teimum øllum eitt viðfevnt spurnablað fyri at fáa meira at vita um teirra kropsligu og sálarligu heilsu. Hvat er trupult, tá ið ein hevur diabetes? Hvussu verður lívsgóðskan ávirkað? Og eru viðurskifti, sum ein følir, at ein ikki fært stuðul at handfara og arbeiða við? Hetta eru nøkur av mongu evnunum, spurt varð um.

Lasse Bjerg er kliniskur lækni og granskari á Steno Diabetes Center Aarhus.

Granskarar hava funnið eina serliga genvariant í Grønlandi, sum økir um vandan fyri at fáa monogena diabetes – kend av mongum sum MODY. Hetta er týðandi vitan, tí monogen diabetes er undirdiagnostiserað, og hetta merkir skeiva ella óhóskandi viðgerð fyri tann einstaka. Tørvur er á at læra meira um sambandið millum diabetes og lívfrøðiliga bygnaðin hjá menniskjum, og tað hoyra vit nógv meira um í hesum partinum.

Granskari hesaferð Anne Cathrine Thuesen, lækni og postdoc á Metabolismecenteret á lærda háskúlanum í Keypmannahavn og knýtt at Steno Diabetes Center Grønland.

Hesin parturin snýr seg um møguliga sambandið, sum kann vera millum Covid-19 og menning av diabetes 1. Eftir at heimsumfevnandi koronafarsóttin brast á fyri nøkrum árum síðani, fóru nakrir granskarar undir at kanna, um Covid-19 ávirkar sjálvframleiðsluna av insulini hjá nýliga staðfestum fólkum. Enn finnast eingi svar uppá spurningin, men til ber at hoyra meira um granskingina um hetta evnið. 

Granskari hesaferð er Morten Bjerregaard Andersen, granskari á Steno Diabetes Center Odense, deildarlækni á Esbjerg Hospital og kliniskur lektari á SDU á Institut for Regionalsundhedsforskning.

Fólk við diabetes 1 eru í øktum vanda fyri tíðliga at fáa hjartaæðrasjúkur í mun til fólk, ið ikki hava diabetes. Men vit mangla vitan um, hvør orsøkin er til hetta. Ein granskingarbólkur hevur gjørt eina kanning, sum vísir, at bæði høgt og lágt blóðsukur kunnu vera við til at elva til hjartarútmutrupulleikar hjá fólki við typu 1 diabetes.

Granskari hesaferð er Per Hagelqvist, MD PhD og postdoc á Steno Diabetes Center Copenhagen.

Menn í sárbærum støðum fylgja ikki altíð vanligu leiðreglunum frá heilsustarvsfólki, tá talan er um at liva við diabetes 2. Í staðin menna teir sínar egnu, persónligu framferðarhættir (strategiir) at liva við sjúkuni. Hesir menn hava brúk fyri at verða møttir á ein annan hátt, um tað skal eydnast okkum at hjálpa teimum. 

Granskari hesaferð er Louise Søgaard Hansen, ið er partur av granskingarbólki á Center for Sundhed og Samfund á Roskilde Universitet og knýtt at Steno Diabetes Center Sjælland sum granskari.

Granskarar hava funnið útav, at kolvætan galaktosa kann hjálpa fólki við diabetes 1 at hava støðugari og minni ógvuslig blóðsukurfall undir venjing. Sukrið tekur seg seinni upp í kroppinum enn onnur sukur. 

Granskari hesaferð er Rakel Fuglsang Johansen, endokrinologur og diabetesserlækni á Steno Diabetes Center Aarhus.

Eitt ávíst ílegufrábrigdi (genvariantur), sum sæst hjá nøkrum grønlendingum, verður í løtuni kannað fyri møguligar sera gagnlig árin. Tað letur til, at fólk við ílegufrábrigdinum hava minni kropsfeitt, minni ringt feitt í blóðinum og støðugari blóðsukur, tá tey eta vesturlendskan kost enn grønlendingar uttan frábrigdið. Um tað er satt, so kunnu hesi árin vera sera gagnlig fyri fólk við diabetes. 

Granskari hesaferð er Ninna Senftleber, postdoc á Steno Diabetes Center Copenahgen og granskingarfelagi á Stenomiðstøðini í Grønlandi.

Beinsjúka verður vanliga staðfest við antin beinbroti eftir eitt lítið fall ella við beinskanning, sum kallast DXA. Men hetta slagið av skanning hevur ikki víst seg at vera eins gott at vísa, hvussu stóran vanda fólk við diabetes 1 hava fyri at fáa beinsjúku. Tí hava granskarar ment ein nýggjan hátt, sum er meira nágreiniligur. Hann vísir, at diabetes 1 ávirkar brotstyrkina í beinunum. 

Granskari hesaferð er Inge Gerlach Brandt, lækni og ph.d.-lesandi á Steno Diabetes Center Nordjylland.

Ein fyribils kanning vísir, at nógv fólk við diabetes 2 eisini hava Binge Eating Disorder (BED). Nú hyggur ein størri kanning nærri at, hvussu vanligt tað er at hava bæði, og hvussu vit á bestan hátt kunnu stuðla fólki við diabetes 2 og BED í at sleppa undan tvingsilsováti. Hypotesan er, at ein minking í ováti fer at føra til betri viðgerð av diabetes orsakað av færri blóðsukursveiggjum. 

Granskari hesaferð er Michael Røder, klinikkleiðari og lektari á Steno Diabetes Center Odense og royndur serlækni í endokrinologi og diabetes.